Πού μπορείτε να ακούσετε να μιλάνε ελληνικά εκτός από την Ελλάδα και την Κύπρο; Μα στην Κάτω Ιταλία, βέβαια!

Οι κάτοικοι της νότιας άκρης της Puglias και της περιοχής Σαλέντο της Απουλίας μιλάνε την διάλεκτο της Κάτω Ιταλίας που ονομάζουν Γκρίκο (Grico) ή Κατωιταλιώτικα. Η ιταλική Βουλή αναγνώρισε το 1999 την Γραικανική κοινότητα του Σαλέντου ως «ελληνική εθνική και γλωσσική μειονότητα». Οι ίδιοι οι Γραικάνοι (κάτοικοι των ελληνόφωνων χωριών) λένε πως στα χαρτιά είναι Ιταλοί και στην καρδιά Έλληνες.

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για την προέλευση των Γκρίκο. Σύμφωνα με την μυθολογία, οι πρώτοι Έλληνες ήρθαν στο Σαλέντο μετά την πτώση της Τροίας, οδηγημένοι από τον μυθικό βασιλιά της Κρήτης, Ιδομενέα. Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, η διάλεκτος προέρχεται από την δωρική διάλεκτο των αρχαίων ελληνικών. Η παρουσία των Ελλήνων στην Κάτω Ιταλία πάει πίσω στον 8ο αι. π.Χ. Τον 8ο αι. π.Χ. κατά τον μεγάλο εποικισμό, Δωριείς, Χαλκιδείς, Κρητικοί, Μεσσήνιοι κ.τ.λ. ίδρυσαν πόλεις στην Κάτω Ιταλία μεταφέροντας την γλώσσα και τον πολιτισμό τους. Από τότε άλλωστε η περιοχή ονομάζεται «Μεγάλη Ελλάδα».

Άλλη θεωρία λέει ότι η διάλεκτος προέρχεται από τους Βυζαντινούς εποίκους, τον 9ο αι. μ.Χ. Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να καθορίσουμε με σιγουριά την προέλευση της διαλέκτου. Όπως και να έχει, οι κάτοικοι λένε ότι η Ελλάδα είναι η «Μάνα».

Μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι κάτοικοι δεν μιλούσαν παρά μόνο Γκρίκο. Η διάλεκτος διατηρήθηκε μέσα από την προφορική παράδοση, καθώς οι κάτοικοι ήταν αγράμματοι βοσκοί και γεωργοί, αποκομμένοι από τον εξωτερικό κόσμο. Γι’ αυτό άλλωστε μπόρεσαν να διατηρήσουν λέξεις και τύπους των αρχαίων ελληνικών.

Μετά τον πόλεμο, τα ιταλικά καθιερώθηκαν ως επίσημη γλώσσα στα σχολεία και έτσι κυριάρχησαν εις βάρος της διαλέκτου με αποτέλεσμα σήμερα μόνο οι ηλικιωμένοι να μιλάνε την διάλεκτο στην καθημερινή ζωή. Από το 1999 (οπότε αναγνωρίστηκαν ως μειονοτική γλώσσα), τα Γκρίκο άρχισαν να διδάσκονται στα σχολεία της περιοχής και πάλι. Τα παιδιά διατηρούν με αυτόν τον τρόπο τους δεσμούς με την Ελλάδα και πολλοί νέοι αναζητούν την ελληνική τους ταυτότητα και τις ρίζες τους.

Γίνονται πολλές προσπάθειες για την διάσωση της διαλέκτου. Υπάρχει για παράδειγμα ένας πολιτιστικός σύλλογος που ονομάζεται «Αστέρια». Μέσα από το τραγούδι, τον χορό , την ποίηση και άλλες δραστηριότητες προσπαθεί να διατηρήσει ζωντανή την διάλεκτο και τον πολιτισμό. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι κάποιοι γράφουν ακόμα και σήμερα τραγούδια και ποιήματα με στίχους στα Γκρίκο.

Παρακάτω μπορείτε να ακούσετε ένα παραδοσιακό τραγούδι της Κάτω Ιταλίας. Εδώ τραγουδάει ο Αλκίνοος Ιωαννίδης και το συγκρότημα Encardia. Μπορείτε να καταλάβετε έστω μερικές ελληνικές λέξεις; Ακολουθούν οι στίχοι.


Καληνύφτα

Τι έν γκλυτσέα τούση νύφτα τι έν ώρια
τα εβώ ε πλώνω πενσέοντα σε σένα
τσ’ ετού μπει στη φενέστρα σου αγάπη μου
της καρδίας μου σου `νοίφτω την πένα
Λαριλό…

Εβώ πάντα σ’ εσένα πενσέω
γιατί σένα φσυχή μου `γαπώ
τσαι που πάω που σύρνω που στέω
στην καρδιά μου πάντα σένα βαστώ
Λαριλό…

Και σου μάι μ’ αγάπησε ώρια μου,
ε σου πόνησε μάι άσσε μένα,
είττα χείλη σου εν άνοιτσε μάι
πει τα λόγια τσ’ αγάπης βλοημένα
Λαριλό…

Κ’ είττ ’ αμμάι σου, άτσε μάγο, γκλυτσέο,
εν άνοιτσε μάι για μένα φτεχό,
μα που πάω, που σύρνω, που στέω
εις την καρδιά μου πάντα σένα βαστώ
Λαριλό…

Καληνύφτα σε ’φήνω και πάω
πλάια σου `τι `βω πίρτα πρικό
τσαι που πάω που σύρνω που στέω
στην καρδιά μου πάντα σένα βαστώ
Λαριλό…